فصل پانزدهم                                                      روایی آزمون

تعریف و انواع روایی

روایی اصطلاحی است که به هدفی که آزمون برای تحقیق بخشیدن به آن درست شده است اشاره می کند. به سخن دیگر، آزمونی دارای روایی است که برای اندازه گیری آنچه مورد نظر است مناسب باشد.

1. روایی محتوایی

روایی محتوایی به این مطلب اشاره می کند که نمونه سؤالهای مورد استفاده در یک آزمون تا چه حد معرف کل جامعه سؤالهای ممکن است که می توان از محتوا یا موضوع مورد نظر تهیه کرد. هر چه آزمون از این لحاظ بهتر باشد، دارای روایی بیشتری است.

1-1. روایی صوری

روایی صوری یکی از مشتقات روایی محتوایی است. روایی صوری به این مطلب اشاره می کند که سؤالهای آزمون تا چه حد در ظاهر شبیه به موضوعی هستند که برای اندازه گیری آنه تهیه شده اند.

2. روایی ملاکی

منظور از روایی ملاکی میزان ارتباط بین نمرات حاصل از یک آزمون با نمرات حاصل از یک آزمون یا وسیله اندازه گیری دیگر است. بنابراین، هر زمان که از نمرات یک آزمون برای پیش بینی عملکرد افراد در آزمونی دیگر استفاده می کنیم با روایی ملاکی سرو کار داریم.

3. روایی پیش بینی

روایی پیش بینی ویژه آزمونهایی است که برا یپی شبینی موفقیت افراد در امور تحصیلی یا شغلی به کار می روند.

1-3. روایی همزمان

روایی همزمان نوعی روایی پیش بینی است که در آن، به جای تعیین رابطه بین دو آزمون پس از گذشت یک فاصله زمانی، رابطه بین دو آزمون به طور همزمان تعیین می شود. هدف از تعیین روایی همزمان بین دو آزمون این است که معلوم سازیم آیا می توان یکی از دو آزمون را به جای آزمون دیگر مورد استفاده قرار داد یا نه.

4. روایی سازه

روایی سازه بیشتر از روایی محتوایی و روایی پیش بینی جنبه نظری دارد. بنا به تعریف، یک آزمون در صورتی دارای روایی سازه است که نمرات حاصل از اجرای آن به مفاهیم یا                        سازه های نظریه مورد نظر مربوط باشند.

مثالهای سازه در روانشناسی و آموزش و پرورش فراوان اند و از جمله می توان هوش، انگیزش، اضطراب، پیشرفت تحصیلی، برون گرایی، درون گرایی و جز اینها را نام برد.

روایی آزمونهای وابسته به ملاک

اصطلاحات روایی محتوایی، روایی پیش بینی و روایی سازه ابتدا تنها برای آزمونهای وابسته به هنجار به کار می رفتند، اما کاربرد آنها در مورد وابسته به ملاک نیز کاملاً امکان پذیر است.

روایی محتوایی آزمونهای وابسته به ملاک

روایی محتوایی آزمونهای وابسته به هنجار و آزمونهای وابسته به ملاک بسیار شبیه به هم هستند. با وجود این، در تعیین روایی برای آزمونهای وابسته به ملاک وابستگی سؤالهای آزمون به محتوا و هدفهای مشخص یک موضوع بیشتر است. در تعیین روایی آزمونهای وابسته به هنجار، چون هدفهای دقیق آموزشی مود نظر نیستند، لذا کوشش آزمون ساز صرفاً به نمونه گیری از محتوای مورد سنجش منحصر می شود، در حالی که چون در آزمونهای وابسته به ملاک کاربرد هدفهای دقیق آموزشی ضرورت دارد، این آزمونها در صورتی روا هستند که هدفهای آموزشی درس یا موضوع مورد نظر را به دقت بسنجند.

روایی پیش بینی آزمونهای وابسته به ملاک

در آزمونهای وابسته به ملاک روایی پیش بینی به دو منظور زیر به کار می رود.

1. پیش بینی عملکرد یادگیرنده در یک هدف آموزشی بر اساس هدف آموزشی دیگر

2. پیش بینی یادگیری در حد تسلط

روایی سازه آزمونهای وابسته به ملاک

آزمونهای که برای اندازه گیری سازه های روانی درست می شوند به طور مستقیم سازه ها را نمی سنجند بلکه عملکرد یا رفتارهایی را که گمان می رود منعکس کننده سازه ها هستند           می سنجند.

عوامل مؤثر بر روایی آزمون

اما این عوامل در دو دسته عوامل درونی و عوامل بیرونی معرفی می کنیم.

الف. عوامل درونی مؤثر بر روایی آزمون

1. کیفیت سؤالهای آزمون

2. ترتیب قرار گرفتن سؤالهای آزمون به دنبال یکدیگر

3. طول یک ازمون یا تعداد سؤال های آن

ب. عوامل بیرونی مؤثر بر روایی آزمون

1. اجرای نامناسب آزمون

2. اشکالات موجود در تصحیح پاسخ های آزمون شوندگان و نمره گذاری آنها

3. ترکیب آزمون شوندگان از لحاظ توانایی مورد اندازه گیری

4. ویژگی های روانی آزمون شوندگان

تهیه کننده :آقای سید مصطفی هاشمی
     فصل 16                                           پایایی آزمون

تعریف پایایی

پایایی یک وسیله ی اندازه گیری به دقت آن وسیله اشاره دارد. یک آزمون در صورتی دارای پایایی است که اگر آن را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشند.

رابطه پایایی و روایی:

یک ازمون باید پایا باشد تا بتواند روا باشد. اگر آزمونی در هر بار اجرا بر روی تعدادی دانش آموز نتایج مختلفی به دست بدهد آن آزمون یک آزمون پایا نخواهد بود. پس برای اینکه یک آزمون روا باشد باید نخست پایا باشد.

روش های تعیین پایایی:

1. روش مصححان 2. روش بازآزمایی 3. روش فرمهای هم ارز 4. روش های همسانی درونی.

روش پایایی مصححان:

برای تعیین پایایی آزمون های تشریحی یا انشایی باید از دو یا چند مصحح که مستقلاً برگه های امتحانی را تصحیح می کنند استفاده کرد.

روش بازآزمایی:

ساده ترین روش تعیین پایایی یک آزمون بازآزمایی است. در این روش، آزمون را در دو نوبت به گروه واحدی از آزمون شوندگان می دهند و نمرات حاصل را با هم مقایسه               می کنند.

روش های فرم های هم ارز:

در این روش دو آزمون معادل یا هم ارز برای یک مطلب یا موضوع تهیه می کنند و آنها را در فاصله زمانی کوتاهی به یک گروه واحد از آزمون شوندگان می دهند. دو فرم یک آزمون در صورتی هم ارز یا معادل هستند که میانگین و واریانس آنها برابر باشند.

روش همسانی درونی:

در این روش بر خلاف روش های قبلی که بر ثبات نتایج آزمون (روش بازآزمایی) یا براترازی نتایج آزمون (روش فرم های هم ارز) تأکید داشته، بر همسانی یا یکنواختی            ماده ها یا اجزای تشکیل دهنده یک آزمون تأکید دارند و برای این کار از روشهای دو نیمه کردن آزمون روش کودر- ریچاردسون و روش ضریب آلفا استفاده می شود.

روش تعیین پایایی آزمون های سرعت:

در رابطه با استفاده از ضریب پایایی، آزمون های را می توان به دو گروه آزمون های قدرت و آزمون های سرعت دست بندی کرد. آزمون قدرت، آزمونی است که به آزمون شوندگان وقت کافی برای پاسخ گویی داده می شود. مثل آزمون پیشرفت تحصیلی، آزمون سرعت، آزمونی است که جهت پاسخ گویی به سؤالات محدودیت زمانی وجود دارد. بهترین روس جهت محاسبه ضریب پایایی آزمون های سرعت، روش بازآزمایی است.

پایایی نمرات اختلاف:

این روش جهت بررسی پیشرفت دانش آموزان در طول یک سال تحصیلی در یک درس می باشد که برای این کار یک آزمون در اول سال (پیش آزمون) و یک آزمون در پایان سال (پس آزمون) و پس اختلاف آزمون را محاسبه می کنیم.

عوامل مؤثر در پایایی آزمون:

1. افزودن بر تعداد سؤالات پایایی را افزایش می دهد.

2. همگون کردن سؤالات پایایی آن را افزایش می دهد.

3. با افزودن تعدادی سؤال دارای ضریب دشواری متوسط به یک آزمون، پایایی آن افزایش می یابد.

رابطه بین پایایی و واریانس:

مفهوم پایایی آزمون بر این باور استوار است که هیچ آزمونی کاملاً پایایست، لذا عموماً با نمره های هر آزمون قدری خطا همراه است.

هر نمره مشاهده شده ای از دو جزء تشکیل یافته است ، چنانکه گفتیم یک جزء هر نمره مشاهده شده ای خطای آن است و جزء دیگر آن جزء حقیقی نمره است. پس علاوه بر واریانس خطا، یک واریانس حقیقی نیز وجود دارد.

خطای معیار اندازه گیری:

یکی از فواید ضریب پایایی آزمون این است که با استفاده از آن می توان خطای معیار اندازه گیری آزمون را تعیین کرد. خطای معیار اندازه گیری عبارت است از انحراف معیار توزیع نمرات خطا.

تفسیر خطای معیار اندازه گیری:

اصولاً ضریب پایایی ارقامی از0 تا 1 را شامل می شود و هر چه ضریب پایایی کوچکتر باشد نشان دهنده ی پایایی کمتر آزمون و هر چه این ضریب بزرگتر باشد حاکی از پایایی زیادتر آزمون است.خطای معیار اندازه گیری عکس پایایی است.

رابطه بین روایی و پایایی:

پایایی شرط روایی است، یعنی اینکه یک آزمون باید پایا باشد تا بتواند روا باشد، بنابراین هر اندازه از میزان پایایی یک آزمون کاسته شود به همان نسبت از روایی آن کم می شود و بر عکس.

پایایی روشهای درجه بندی یا رتبه بندی:

معروفترین روش، روش گیلفورد است. این روش اساساً با داده های مربوط به آرایش رتبه های به دست آمده از داوران مختلف به کار می رود.

پایایی آزمونهای وابسته به ملاک:

این گونه پایایی تعیین می کند که وضعیت تعدادی دانش آموز از لحاظ دستیابی یا عدم دستیابی به حد تسلط دردو موقعیت مختلف تا چه اندازه از ثبات برخوردار بوده است. اگر وضعیت اکثریت آزمون شوندگان از لحاظ دستیابی به حد تسلط در دو موقعیت آزمون یکسان باشد در آن صورت گفته می شود که آزمون مورد نظر از میزان بالایی از پایایی برخوردار است.

روش محاسبه ی ضریب پایایی آزمونهای وابسته به ملاک:

برای تعیین این نوع ضریب پایایی لازم است درصدآزمون شوندگانی را که در هر دو موقعیت آزمون یک نوع طبقه بندی شده اند محاسبه نمائیم.

تهیه کننده :آقای قاسم اسرافیلی