فصل 17

ارزشیابی معلم

هدف های ارزشیابی معلم:

برای ارزشیابی معلم هدف های زیادی برشمرده اند از جمله کمک به معلمان در جهت اصلاح و بهبود روش ها و فعالیت های آموزشی خودشان و دیگری کمک به مدیران و مسئولان سازمان های آموزشی در جهت تصمیم گیری معقولتر و درست تر درباره ی استخدام، ترفیع، ارتقاء معلمان و مانند اینهاست. ارزشیابی باید به صورت یک فعالیت نظامدار و با هدف تعیین و تشخیص نقاط قوت و ضعف فعالیت های همه ی کارکنان یک مؤسسه ی آموزشی طرح و اجرا گردد. اگر در یک مؤسسه ی آموزشی تنها معلمان مورد ارزشیابی قرار گرفته و سایرین مستثنی باشند، دیگر ارزشیابی معلم قابل دفاع نیست و اعتراض آن ها را در پی خواهد داشت.

تعریف ارزشیابی معلم:

 عبارت است از تعیین میزان موفقیت معلمان در رسیدن به هدف های آموزشی خود. در اینجا دو دسته اطلاع ضروری است : ملاک ها یا معیارهای موفقیت آموزشی و شاخصی از میزان توفیق معلمان در رسیدن به این ملاک ها.

انواع روش های ارزشیابی معلم :

 از آنجا که برای فعالیت های آموزشی معلمان هدف های مختلفی وجود دارند، به همان نسبت ملاک های موفقیت آموزشی متنوع اند. بسته به هدف آموزشی معلم و انتظار از او، روش ارزشیابی هم متفاوت است. برای ارزشیابی دقیق باید روش های مختلف ارزشیابی مورد استفاده قرار گیرد تا تصویر بهتری از عملکرد معلم به دست آید.

1) مصاحبه به عنوان وسیله ای برای گزینش و نگهداری معلمان :

این روش به دو منظور است : اول برای گزینش معلمان از میان داوطلبان شغل معلمی و دوم برای نگهداری معلمان و دادن امتیازهایی به آنان. در گزینش معلمان آتی از میان داوطلبان در نظر گرفتن سه عامل اصلی زیر ضروری است : علاقه مندی به شغل معلمی، داشتن ویژگی های شخصیتی مناسب شغل معلمی و داشتن اطلاعات کافی از دانش موضوعی که فرد داوطلب آموزش دادن آن است. عامل اول و دوم را راحت با روش مصاحبه می توان بررسی کرد ولی عامل سوم از طریق آزمون های متداول قابل سنجش است.

مصاحبه از روش های شناخته شده ی پر کاربرد در زمینه های بالینی، اجتماعی و تربیتی است و نکاتی در آن باید مد نظر باشد : 1- پیش از مصاحبه با بررسی سوابق و مدارک داوطلبان، بهترین ها انتخاب شده تا وقت کافی صرف آن ها شود. 2- گروه یا کمیته ی مصاحبه کننده باید از میان صاحب نظران آموزشی و معلمان موفق و با تجربه برگزیده شوند. 3- قبل از مصاحبه، مصاحبه کنندگان باید خط مشی معینی را پیش گیرند و در مورد همه ی داوطلبان به کار برند. 4- مصاحبه کنندگان ضمن مصاحبه با داوطلبان، باید بیشتر به دنبال شاخص های علاقه مندی به کار معلمی و تناسب شخصیتی آن ها با ویژگی های شغل معلمی باشند. 5- برخی از صاحب نظران گویند که داوطلبان معلمی باید در حضور مصاحبه کنندگان به آموزش عملی موضوعی از درس که داوطلب تدریس آنند بپردازند.

- این نکات خاص مصاحبه های استخدامی برای سنجش توانایی های داوطلبان ورود به شغل معلمی است. از مصاحبه برای ارزشیابی کیفیت کار و توانایی های آموزشی معلمان شاغل هم می توان بهره برد و اهداف آن تعیین نقاط قوت و ضعف کار آن ها و کمک به رفع آن و تشویق و پاداش ایشان است. در اینجا گروهی از همکاران مورد قبول معلم، باید این جلسه را اداره کنند. در اینجا دو نکته لازم است. 1- لازم است بین مصاحبه کنندگان و مصاحبه شوندگان بر سر اهداف ارزشیابی توافق حاصل شود. 2- در کنار این روش بهتر است از روش های دیگری چون نظر خواهی از دانش آموزان و دانشجویان و ... بهره برد و نتایج را به اطلاع معلم رسانید که باید کاملاً دوستانه باشد.

معایب و محاسن روش مصاحبه :

از این روش به تنهایی نباید برای ارزشیابی معلم بهره برد چون کامل نیست. ولی اگر به درستی انجام شود، فواید زیادی در برخواهد داشت. از جمله به مسئولان مؤسسه ی آموزشی کمک می کند بهترین ها را انتخاب کنند و به داوطلبان کمک می کند که آیا این شغل انتظارشان را برآورده می کند یا خیر.

2) مشاهده از کلاس :

در این روش اطلاعات مورد نیاز به طور مستقیم از اعمال و رفتار معلم در کلاس درس گردآوری می شوند. در گذشته چنین معمول بود که مدیر مؤسسه ی آموزشی یکی دو دیدار نسبتاً کوتاه از کلاس درس معلم به عمل می آورد و بر همین اساس درباره ی آموزش معلم به قضاوت می پرداخت که کلی بود. اما در روش های جدید ابزارهای اندازه گیری دقیق اند و مهم ترین روش های جمع آوری اطلاعات با مشاهده اینهایند : 1- روش تعیین فراوانی یا دفعات رفتار= در این روش، طبقات مختلفی از رویدادهای کلاسی تعریف می شوند و مشاهده گر فراوانی یا دفعات وقوع آن ها را در کلاس درس معلم مورد مشاهده قرار داده و ثبت می کند. 2- روش درجه بندی = در اینجا مشاهده گر در طول مدت مشاهده از کلاس معلم، میزان وقوع یک رفتار خاص را به صورت درجه بندی مثل (کم – متوسط – زیاد) ثبت می کند. 3- روش نقلی = در اینجا مشاهده گر یک گزارش کامل و طبیعی از آنچه در کلاس معلم رخ داده تهیه می کند، او می تواند در نقل وقایع بسیار به اختصار و دقیق عمل کند.

نمونه گیری از آموزش معلم به کمک مشاهده :

از مشکلات روش مشاهده ی کلاسی اینکه نمونه ی کاملی از آموزش معلم به دست نداده لذا برای رفع آن باید آموزش معلم بیش از یک بار مشاهده شده که هرچه بیشتر باشد ثبات نتایج افزایش می یابد. یک مشاهده ی واحد یا تعداد کمی مشاهده در رابطه با هر درس معلم می تواند منجر به پیشنهادهایی مفید به وی گردد.

محاسن و معایب این روش :

این روش خیلی کامل نیست زیرا رفتن به کلاس معلم به نوعی توهین محسوب می شود و جریان طبیعی آموزش او را به هم می زند و نیز تعداد دیدارها از کلاس آن قدر زیاد نیست که قابل تعمیم به کل آموزش معلم باشد و مشاهده گران در ارزیابی کار معلم، خالی از تعصب نیستند و ...

مزایای این روش اینکه استفاده از آن اطلاعاتی در اختیار ما می گذارد که از هیچ روش دیگری امکان ندارد. این روش چه به منظور بهبود کیفیت کار معلم و چه به منظور اخذ تصمیمات شغلی در مورد معلم مفید است.

3) استفاده از نظر دانش آموزان :

در اینجا مدیران و مسئولان مؤسسه های آموزشی، به طور رسمی یا غیررسمی، نظر دانش آموزان را در مورد ویژگی های مختلف شخصی و حرفه ای معلمان مؤسسه ی خود جویا شده و براساس نظر آنان به قضاوت در مورد میزان شایستگی معلمان می پردازند . این روش کاربرد زیادی دارد خصوصاً اگر با روش های دیگر اعمال شود. بهترین راه این ارزشیابی، تهیه و اجزای پرسشنامه ی نظرخواهی است.

انواع پرسشنامه های نظرخواهی :

ساده ترین شکل آن اینکه یک معلم برای سنجش نظرهای شاگردان خود در یک درس خاص به کار می گیرد و نتایج آن می تواند برای مقاصد اصلاحی بسیار مفید باشد. نوع دیگر آن بر نظرخواهی از دانشجویان به نام سیستم ارزشیابی معلم و درس است که کامپیوتری بوده و دارای 400 سئوال است و برحسب محتوا دسته بندی شده و معلمان از بین آن ها هرکدام که مناسب کار خودشان است را انتخاب می کنند

انواع سؤال های پرسشنامه های نظرخواهی :

این پرسشنامه ها برای اینکه اطلاعات جامعی از همه ی ویژگی های آموزشی معلم به دست دهند، باید سؤال های مختلفی را شامل شوند . یک دسته از آن ها باید مختص درس باشد و دسته ی دگر خاص آموزش معلم، حسن این کار اینکه پاسخ دهنده را وامی دارد تا حتی المقدور ویژگی های آموزشی معلم را جدا از ویژگی های درس و مواد آموزشی چون کتاب ارزشیابی می کند.

شیوه های اجرا، نمره گذاری و گزارش نتایج پرسشنامه های نظرخواهی :

این پرسشنامه ها برای دروس خاص باید توسط شخص معلم در کلاس درس اجرا شود و نتایج را خود شخصاً در اختیار گیرد. اما دسته ی دوم که خاص ارزشیابی همه ی معلمان است باید توسط متخصصان ارزشیابی و با رعایت اصول ضروری تهیه و اجرا شوند. پرسشنامه را نباید دست دانش آموز داد که از کلاس خارج کند و به آن ها اطمینان داد که معلم آن ها قبل از تحویل نمرات، از نتایج ارزشیابی مطلع نمی شود.

محاسن و معایب استفاده از نظر دانش آموزان :

انتقادها اینکه نظر شاگردان نسبت به معلم به درستی معرف شایستگی معلم نیست و فقط انعکاس رضایت یا عدم رضایت آن ها را دارد. جنسیت معلم و دانش آموزان در این امر اثر دارد یعنی دانش آموزان به معلم هم جنس خود نمره ی بیشتری می دهند. تعداد شاگردان کلاس، سطح دشواری درس، نوع درس و سطح تحصیلات و ... بر ارزشیابی معلم اثر دارد (شاگردان کلاس های شلوغ به معلم خود نمره ی کمی می دهند). نظر دانش آموزان در مورد معلم خود براساس رفتار دوستانه ی وی با آن ها است.

مزایای این روش اینکه : شاگردان منبع اصلی در مورد توفیق یا عدم توفیق معلم در درس می باشند. این روش از هر روش دیگر امکان پذیرتر است و برای ایجاد ارتباط بین شاگردان و معلم روش ارزنده ای است.

4) استفاده از یادگیری دانش آموزان و دانشجویان :

یکی از روش های ارزشیابی معلمان، اندازه گیری سطح یادگیری دانش آموزان از طریق برگزاری امتحانات کلاسی - تکالیف درسی - آزمون های استاندارد شده و ... است این روش شاید بهترین راه ارزشیابی معلم باشد در اینجا هدف اصلی نمره دادن به فراگیران است تا بتوان نمرات آن ها را با هم مقایسه کرد.

تهیه کننده :خانم بتول ایرانمنش

باآرزوی موفقیت روز افزون برای شما

                                                            پایان