فصل 3
یادگیری تفکر به شیوه ی استقرایی
تشکیل مفاهیم با گردآوری و سازمان دهی اطلاعات
استقرایی اندیشیدن در ذات و سرشت انسان است. از آنجا که مدارس تصمیم گرفته اند به روشی خلاف این قانون و مخرب ذات،آموزش دهند آموزش به این شیوه یک کار انقلابی است.
سخنرانی هیلدا تابا در سال 1966برای گروهی که به مناسبت یادبود لینکلن گرد آمده بودند.
نمونه تدریس
در یک کلاس علوم اجتماعی شاگردان مشغول بررسی اطلاعات جمعیتی موجود در ذخایر اطلاعاتی ملل جهان هستند.یکی از گروه ها مشغول توجه به ذخایر اطلاعاتی مربوط به آفریقا، گروه دیگر مشغول بررسی آمریکای لاتین و سایر گروه ها به بررسی اطلاعات مربوط به آسیا و اروپا مشغولند. آنان می خواهند ضریب همبستگی بین متغیرها را به دست آورند و می کوشند رابطه بین درآمد سرانه و انتظار از زندگی و سطح آموزشی با نرخ افزایش جمعیت و غیره را کشف کنند.در موقع در میان گذاردن نتایج کاوشگری خود،قاره ها را با هم مقایسه می کنند تا ببینند آیا همبستگی درونی هر یک با دیگری قابل مقایسه است.
این نمونه عنوان شده و نمونه های دیگر الگوی استقرایی و تفکر استقرایی را نشان می دهد. معلمان در اصل برای محتوای رشته های درسی گوناگون و شاگردان مختلف ابتدایی و دبیرستانی فرایند مشابهی به کار می برند. در هر موقعیت هدف های فرایندی (یادگیری ساختن،آزمون و استفاده از مقوله ها) با هدف های محتوایی (کاوش در تسلط بر موضوع های مهم برنامه درسی) ترکیب می شوند.
وقتی شاگردان در یادگیری استقرایی ماهر تر شدند، رفتارمان را تعدیل می کنیم و آن ها را در ایجاد محیط ها و وظایف مناسب یاری می رسانیم. هدف عمده ی یادگیری نحوه ی تفکر استقرایی است و شاگردان به تمرین و نه فقط راهنمایی در انجام آن نیاز دارند.
اول توجه را متمرکز ساختن: یاری رساندن به شاگردان برای تمرکز یافتن در قلمرویی (زمینه ای برای کاوشگری) که بتوانند مسلط شوند، بی آن که محدودیت بیش از اندازه ای شود که نتوانند از تمام توان خود برای تولید فکر استفاده کنند.این کار را نخست با ارائه مجموعه داده هایی از قلمروای که توجه درس یا واحد درس بر آن متمرکز است و خواستن از شاگردان که شناسه های موارد آن مجموعه را بررسی کنند،انجام می دهیم.
دوم کنترل مفهومی است که هدف یاری رساندن به شاگردان برای تسلط مفهومی در آن قلمرو است. هدف در مورد الفبا، تمیز بین حروف، و تهیه ی مقولات است که با گروه بندی حروفی که شناسه های مشترک بسیاری دارند،هرچند که همه شناسه ها را نداشته باشند،صورت می گیرد.شاگردان یاد می گیرند الفبا را بر حسب مشابهات و تفاوت ها ملاحظه کنند.همچنین،حروف را در کلمات بیابند و وقتی مقولات حروف با شکل مشابه ( مثل قرار دادن نیم دو جین ب باهم) را به وجود آورند،اسامی آن ها را با کمک ما،یاد می گیرند.
آنها با توسعه سلسله مراتب مفاهیم برای کسب تسلط بیش تر بر آن قلمرو به فرا کنترلی می رسند.
تبدیل درک مفهومی به مهارت سومین راهنماست.در مثال الفبا،این مطلب به معنای کشف روابط حرف و صدا و نحوه استفاده از آن ها در خواندن و هجی کردن است،که تشخیص بر اساس کاربرد آگاهانه در هنگام شناسایی کلمه تحول میابد.
محیط از تحول جامعه یادگیری،ایجاد مجموعه های داده ها،و وظایف یادگیری به معنای دسته بندی ،دوباره دسته بندی و ساختن فرضیه ها تشکیل می شود.همچنین،معلم با مشاهده و یاری به شاگردان در توضیح و گسترش مفاهیم،کاوش آن ها را در داربست مفهومی قرار می دهد.
وقتی شاگردان ساختن و گسترش مقولات (مفاهیم) را یاد گرفتند،مسئولیت بیش تری را برای آن فرایند می پذیرند.به طور مثال یاد می گیرند مجموعه داده هایی بسازند که به قلمرو تحت بررسی مربوط باشند.
الگوی استقرایی موجب می شود شاگردان اطلاعات را گرد آورند و آن را از نزدیک بررسی کنند،اطلاعات را به شکل مفاهیم سازمان دهند و یاد بگیرند آن مفاهیم را کنترل کنند.این راهبرد،اگر به طور منظم به کار رود توانمندی های شاگردان را افزایش می دهد تا مفاهیم را به طور کارآمد شکل دهند و بر دامنه چشم اندازهایی که بتوانند به اطلاعات بنگرند،بیفزایند.
تحقیق
از تحقیقاتی که درباره ی الگوهای پردازش اطلاعات انجام گرفته مقدار کمی به نحو افزایش توانایی شاگردان در شکل دادن و استفاده مفاهیم وفرضیه ها اختصاص یافته است،اما مردم عادی و افراد در صحنه ی عملیات تعدادی سؤال به ویژه مرتبط با بحث ما در اینجا مطرح می کنند.در اصل این سؤالات بازتابی است از این ملاحظه که تفکر را در مرکز توجه قرار دادن ممکن است بازدارنده تسلط بر محتوا شود.
اخیرا تعدادی از تحقیقات بسیار گسترده در زمینه های برنامه درسی اساسی سؤال زمان و کارآمدی را مورد نظر قرار داده است.به طور مثال تحقیقی است که با 190معلم ابتدایی در منطقه ای آموزشی صورت گرفت. در این تحقیق معلمان و مدیران منطقه بهبود کیفیت نوشتن شاگردان را با استفاده از الگوی تدریس استقرایی مورد توجه قرار دادند.از این الگو برای کمک به شاگردان در کشف فنون مورد استفاده نویسندگان در مطالب چاپ شده،استفاده می شد تا آن ها بتوانند وظایفی چون معرفی شخصیت ها ی داستان ، تنظیم صحنه و توصیف ایفای نقش را کشف کنند.معلمان نمونه های نوشته های شاگردان را گرد آوردند و متخصصانی که با شاگردان آشنایی نداشتند به نوشته ها نمره دادند.
گام گرد آوری و ارائه داده ها
عملیات استقرایی شامل سازماندهی به داده ها ودسته بندی آن ها و دوباره سازماندهی به آن ها هنگام جست و جوی تفکرات است . بنابراین، گرچه گرد آوری داده ها زود آغاز می شود ولی در حین کار می توان داده های جدید را اضافه یا حذف کرد.چنین کاری را در حالی که می خواهیم به شاگردانمان فعالیت به شکل استقرایی را بیاموزیم،و در اغلب اوقات که مجموعه داده های سازمان نیافته را به شاگردان می دهیم ،و همواره در موقعیتی که می خواهیم برای آغاز کاوشگری آن ها مطالبی داشته باشیم انجام می دهیم. بنابراین، گردآوری داده ها و ایجاد مجموعه ی داده ها را به آن ها یاد می دهیم و بسیاری از کاوشگری ها با گام گردآوری داده ها آغاز می شود.مجموعه ی داده ها از درون قلمرو ها که به منظور رشته ی درسی شناسایی می شود، پدید می آیند. قلمرو مرزهای اختیاری برای بررسی بوده و کاملا متفاوت می باشند.
گام بررسی و محاسبه ی داده ها
باید مواد موجود در مجموعه داده ها را نیز بررسی بسیار دقیق کرد تا بتوان شناسه های آن ها را از درون آن ها بیرون آورد. انجام این گام نیاز به دقت بسیار دارد و گرنه کاوشگری کاری سطحی می شود.
اولین گام دسته بندی کردن
ما برای ثمر بخشی خود در واقع ،داده ها را به طور کلی چندین بار دسته بندی می کنیم.
بعضی اوقات پس از اولین تمرین دسته بندی ،متوجه می شویم می خواهیم داده های بیش تری به مجموعه ی خود بیفزاییم،یا اینکه چیزهایی می بینیم که در موقع بررسی و محاسبه داده ها به آن ها توجه نداشتیم. در این موارد ،چرخه را به عقب برگردانده و دوباره به گردآوری یا بررسی دوباره،یا هر دو کار می پردازیم.
گام آینده دسته بندی
با تعمق دوباره ی داده هایمان و دوباره دسته بندی کردن به تدریج کنترل داده هایمان را به دست می گیریم.
گام فرضیه سازی و ایجاد مهارت ها
مقوله سازی یک عمل آموزشی است.
ساختن مهارت ها از مقولات مستلزم یادگیری این مطلب است که چه کنیم تا چیزی مناسب آن مقوله به وجود آوریم.
تفکرات درباره ی طراحی محیط یادگیری
کار هیلدا تابا به خاطر عمومیت دادن به اصطلاح استراتژی تدریس و به خاطر شکل دادن به الگوی استقرایی شخصیت شناخته شده ای است.
سیستم اجتماعی
معلم از آن جا که آغازگر گام هاست،با نقش کنترل کننده ولی با رفتاری همکارانه ظاهر می شود.
اصول واکنشی
مهم ترین وظیفه ی عقلی معلم ،کنترل نحوه ای است که شاگردان اطلاعات را پردازش می کنند.و هم چنین وظیفه ی عمده ی معلم درک آمادگی شاگرد برای تجارب و فعالیت شناختی جدید و درون سازی و مورد استفاده قرار دادن تجارب مذکور است.
سیستم حامی(منابع و شرایط)
وظیفه ی دیگر معلم کمک به پردازش مطالب شاگردان به روش هایی است که همواره پیچیده تر می شوند و در عین حال افزون بر ظرفیت کلی سیستم های پردازش مطالب در ذهن آنان است.
کاربرد
بهبود ظرفیت تفکر مهم ترین کاربرد این الگو است.بنابراین، راهبرد های این الگو ،شاگردان را در جریان بهبود ظرفیت تفکر، به پرورش و پردازش اطلاعات بسیار در ذهن خود وا می دارد
نکات عمده برای تدریس الگوی استقرایی
بروس جویس نکات عمده ای را درباره ی تدریس به صورت استقرایی مطرح می سازد:
- تمرین ،تمرین،تمرین
- نحوه ی تفکر شاگردان را بررسی کنید
- کوشش کنید در کمک به آموختن یادگیری به شاگردان خود،جلودار باشید
- جریان استقرایی شاگردان را به بررسی قلمروی که جمع یادگیرندگان می کوشند تا در آن مسلط شوند وارد می سازد
- به استثنای تمرکز بسیار ویژه بر عناصر صوتی و واژه های تازه یاد گرفته شده ، باید به منظور اطمینان از درک معنای کلمات از جملاتی استفاده کرد که در متن آن علاوه بر کلمات به نوعی نشانه های مربوط به آن کلمات نیز وجود داشته باشد و بتوان فعالیت حذف کلمه و یافتن کلمه ی مناسب از بین کلمات را به انجام رساند.
- از این الگو در زمینه های درسی – آموزش محتوای درس استفاده کنید.
- اطمینان یابید که در مجموعه ی داده ها شناسه ها یا شناسه ها برای تکوین مفهوم و دریافت مفهوم وجود دارد.
- مواظب نحوه ی آموزش جملات کامل و ناقص باشید.
- تمایز بین حقیقت و اعتقاد احتمالا،برای بررسی های کوتاه مناسب نیست.
- در علوم، سعی کنید بر مطالبی تمرکز داشته باشید که کودکان بتوانند درباره ی آن ها داده هایی بیابند.
- بلی! کودکان می توانند مقولات چند شناسه ای به وجود آورند یا کسب نمایند.
- در آموزش مفاهیم قید،صفت ،جمله ی کامل ، جمله ی ناقص و مانند این ها، به خاطر داشته باشید این موارد همگی دارای زیر مقولاتی هستند.
- معانی را از مجموعه های پیچیده،مانند مجموعه ای از اشعار ، بیرون بکشید.
- بررسی شناسه های مطالب مثل خصوصیات بازیگران داستان ها مسائل جالبی را فراهم می آورد.
- شناسه هارا جمع کنید
- در آغاز کار هدف درسی سطح یادگیری بالاتر را در نظر آورید.
اثرات آموزشی و پرورشی
الگوی استقرایی یادگیری و تدریس برای آموزش تشکیل مفهوم و به طور هم زمان، آموزش مفاهیم به شاگردان و کاربرد مفاهیم /تعمیم ها طراحی شده است. توجه به منطق ، توجه به زبان و معانی کلمات و توجه به ماهیت دانش را پرورش می دهد.
نمودار خلاصه: الگوی تفکر استقرایی
مراحل
تکوین مفهوم
برشماری و فهرست گیری
گروه بندی
عنوان دهی،مقوله دهی
تفسیر داده ها
تعیین روابط شاخص
کشف روابط
استنباط
کاربرد اصول
پیش گویی نتایج، توضیح پدیده های نا آشنا، فرضیه سازی
توضیح و یا پشتیبانی پیش گویی ها و فرضیه ها
سیستم اجتماعی
الگو ساختار زیاد یا متوسط دارد. الگو همکارانه است،لیکن معلم آغازگر و کنترل کننده ی فعالیت ها می باشد.
اصول واکنشی
معلم تکالیف را با سطح فعالیت شناختی شاگردان جور کرده ، آمادگی شاگردان را تعیین می نماید.
سیستم حمایتی(منابع و شرایط)
شاگردان به داده ها برای سازماندهی و تحلیل نیاز دارند.
اثرات آموزشی و پرورشی
الگوی تفکر استقرایی برای تدریس تکوین مفهوم و هم زمان آموزش مفاهیم به دانش آموزان تدوین شده است. توجه به منطق، زبان و معانی کلمات و ماهیت دانش را پر
