فصل 4

دریافت مفاهیم

صیقل دادن مهارت های بنیادی تفکر

مقوله بندی ، تکوین مفهوم و دریافت مفهوم :

دریافت مفهوم عبارت است از « جستجو و فهرست نمودهایی که از آن برای تمیز نمونه ها از غیر نمونه های طبقات استفاده شود . »

احتمالاً از آنجا که عملکرد صفات در بافت جملات مشخص می شود بهتر است کلمات مذکور در جملات عرضه شوند تا اطلاعات بیشتری فراهم نمایند .

اجرای این الگو مستلزم حدود بیست جفت کلمه است . در صورت پیچیده تر بودن مفهوم صفت ممکن است به بیش از آن نیاز باشد .

توضیح منطق الگوی دریافت مفهوم :

ما از اصطلاحاتی چون نمونه و نمود برای توصیف فعالیت مقوله بندی و دریافت مفهوم استفاده کرده ایم . هر یک از این اصطلاحات برگرفته از بررسی برونر درباره مفاهیم و نحوه رسیدن افراد به آن در همه شکل های یادگیری مفهومی ، به ویژه دریافت مفهوم معنی و کارکرد ویژه ای دارد .

نمودها :

تمام موارد مطالب جلوه های بارز و متمایز کننده ای که ما آن را نمود می نامیم دارند . مثلاً هر کشوری با توجه به حوزه ای مرکب از مرز ، مردم و حکومت می تواند با سایر کشورها ارتباط داشته باشد . شهرها نیز دارای مرز ، مردم و حکومت هستند ، لیکن ، نمی توانند به طور مستقل با سایر کشورها رابطه برقرار سازند . تمیز کشور از شهر به تعیین نمود روابط بین الملل بستگی دارد .

نموده های ضروری :

نمودهای ضروری در قلمرو مورد بررسی اهمیت اساسی دارند .

بهتر است تنظیم مجموعه مطالب آموزشی را با نمونه هایی که ارزش نمود آنها بالا است شروع کنیم . بهتر است آموزش موارد مبهم تر پس از خوب جا افتادن ارزش مذکور صورت گیرد . بدین سان ، دانش آموزان کشورها را براساس کشورهای بسیار ثروتمند و کشورهای بسیار فقیر آسان تر دسته بندی می کنند .

نمودهای چندگانه :

دامنه مفاهیم از مواردی تشکیل می شود که در برخی از آنها حضور صرف یک نمود برای عضویت آن در یک مقوله کافی است و در برخی دیگر حضور چندین نمود برای مقوله بندی آن ضرورت دارد . شرط عضویت در طبقه پسران مو قرمز ، پسر بودن و داشتن موی قرمز است . پسران هوشمند و جمع گرای ورزشکار مو قرمز ، مفهومی است که حضور چندین نمود را همزمان در بردارد .

راهبرهای دریافت مفهوم :

در اذهان دانش آموزان زمانی که مجموعه هایی از نمونه ها را مقایسه و مقابله می کنند چه می گذرد ؟ در مراحل اولیه برای آنان چه نوع فرضیه هایی به وجود می آید ؟ چگونه آنها را شکل می دهند ؟ و به آزمون در می آورند ؟ در پاسخ به این سوالها سه عامل مهم است . نخست ، می توان برای بررسی نحوه تفکر دانش آموزان دست به ایجاد تمرینات دریافت مفهوم زد . دوم ، دانش آموزان نه تنها می توانند نحوه دست یافتن به مفاهیم را توصیف کنند ، بلکه با تغییر در شیوه ها و آموختن استفاده از شیوه های جدید ، کارآمدی بیشتری را می آموزند . سوم ، با تغییر نحوه ارائه اطلاعات و با قدری تغییر در الگو می توان بر نحوه پردازش اطلاعات دانش آموزان اثر گذارد .

تجزیه و تحلیل نحوه روی آوری دانش آموزان به اطلاعات مربوط به نمونه ها کلید درک شیوه های راهبری آنان برای دریافت مفهوم است .

الگوی تدریس دریافت مفهوم :

مراحل

گام اول شامل عرضه مطالب به فراگیر است .

دانش آموزان ، در گام دوم ، دریافت خود از مفهوم را ابتدا توسط درست معت ساختن مثال های بدون نشان از مفهوم و سپس با ارائه مثال هایی از خود ، ارزیابی می کنند .

در گام سوم ، دانش آموزان راهبردهای تفکری را که توسط آنها به مفاهیم دست یافته اند تحلیل می کنند .

سیستم اجتماعی ( روابط میان گروهی ) :

معلم ، پیش از تدریس با الگوی دستیابی به مفهوم ، مفهوم را انتخاب ، مطالب را گزینش و در نمونه های با نمود و غیر نمونه ها سازمان می دهد و به دنبال آن مثال هایی می آورد . اغلب مطالب آموزشی به خصوص متون درسی ، به روش مناسب یادگیری مفهوم مورد نظر روان شناسان آموزشی تدوین نشده است . معلمان در اغلب موارد مجبورند مثال هایی تهیه کنند ، نظریات و مطالبی را از متون درسی و منابع دیگر بیرون آورند و آنها را به نحوی تدوین کنند کهنمودهای آنها روشن و از طرفی برای آن مفهوم ، مثال هایی با نمود و بی نمود موجود باشد .

سه کارکرد عمده معلم در طول مدت فعالیت دریافت مفهوم ، گزارش دادن ، نشانه دادن و ارائه مطالب اضافی است . خوب است مثال ها در مراحل نخست دریافت مفهوم ، بسیار سازمان یافته باشند . به هر حال ، روش های یادگیری همکارانه نیز می توانند با موفقیت به کار روند .

اصول واکنشی :

معلم در جریان تدریس باید از فرضیه های دانش آموزان جانبداری کند – تاکید نماید که به هر حال ، آنها در ماهیت خود حالت فرضیه ای دارند – و مباحثاتی ترتیب دهد که دانش آموزان در آن فرضیات خود را در برابر فرضیات دیگران بیازمایند . معلم در گام های بعدی این الگو ، باید توجه دانش آموزان را به سمت تحلیل مفاهیم و راهبردهای تفکرشان برگردانند و در اینجا هم کاملاً حامی آنان باشد .

سیستم حامی ( منابع و شرایط ) :

درس هایی به شیوه دریافت مفهوم نیاز به عرضه نمونه های بانمود و غیر نمونه به دانش آموزان دارد . ذکر این مطلب لازم است که وظیفه دانش آموزان در دریافت مفهوم اختراع مفاهیم جدید نیست ، بلکه رسیدن به مفاهیمی است که قبلاً به وسیله معلم انتخاب شده اند . بنابراین به شناخت منابع مطالب و نمودهای قابل رؤیت از پیش ، نیاز است .

کاربرد :

استفاده از الگوی دریافت مفهوم به فعالیت های یادگیری خاص شکل می دهد . به طور مثال ، اگر تاکید بر کسب مفهومی نو باشد معلم در خلال سؤالات یا تفسیرهای خود به نمودهای موجود در هر مثال ( به خصوص مثال های بانمود ) و عنوان مفهوم تاکید می کند .

وقتی از این الگو در آموزش اوان کودکی استفاده می شود ، مطالب برای مثال ها اغلب در دسترس است و نیاز چندانی به تغییر شکل در استفاده از آنها به عنوان مثال نیست .

الگوی دریافت مفهوم برای معلمان در زمانی وسیله ارزشیابی خوبی است که بخواهند تعیین کنند که افکار مهم ارائه شده قبلی به خوبی آموخته شده باشند . این الگو به سرعت عمق فهم دانش آموزان را آشکار می سازد و دانش قبلی آنان را تقویت می کنند .

اثرات آموزشی و پرورشی :

راهبردهای دریافت مفهوم بسته به تاکید بر درس به خصوص می توانند چندین هدف آموزشی را برآورده سازند . این راهبردها برای آموزش مفاهیم خاص و درباره ماهیت مفاهیم تدوین شده اند . آنها همچنین ، امکان تمرین در استدلال استقرایی و فرصت هایی برای تغییر و تبدیل و بهبود راهبردهای ساخت مفهوم دانش آموزان را فراهم می سازند . راهبردها ، سرانجام به خصوص همراه با مفاهیم انتزاعی ، آگاهی از چشم اندازهای دیگر ، حساسیت به استدلال منطقی در ارتباطات و تحمل ابهامات را پرورش می دهند .